Jak uregulować sprawy spadkowe w 2024 roku? Ekspert wyjaśnia!

Jeżeli zdecydowałeś się przyjąć spadek, to najważniejszym krokiem jest zdobycie dokumentu, który potwierdzi, że zostałeś spadkobiercą. Taki dokument możesz uzyskać na dwa sposoby. Jeden z nich to sprawa sądowa, a drugi to wizyta u notariusza.

Może się jednak zdarzyć, że spadkobierców jest kilku. Wtedy konieczne jest przeprowadzenie postępowania, które ma na celu podział majątku między osoby uprawnione do spadku.

Uregulowanie spraw spadkowych jest bardzo ważne, ponieważ pozwala nam na dysponowanie odziedziczonym majątkiem. W przypadku, gdy odziedziczysz nieruchomość i potwierdzisz ten fakt, to masz prawo dokonać zmian w księdze wieczystej. Wtedy możesz taką nieruchomość wynająć lub sprzedać. Kiedy formalne potwierdzisz nabycie spadku, będziesz mógł też wypłacić pieniądze z konta spadkodawcy.

Prawo do spadku po bliskiej osobie nie ulega przedawnieniu. Dlatego możesz wystąpić o nabycie spadku w każdym momencie. Jako spadkobierca nie masz też obowiązku inicjowania sprawy sądowej. Jednak w wielu przypadkach dokument potwierdzający Twoje prawo do majątku po bliskiej osobie, będzie niezbędny.

Z naszego doświadczenia wiemy, że wiele osób zostawia sprawy na później. Zdarza się, że o nabycie spadku występują osoby w kolejnych pokoleniach. Zawsze jednak zalecamy załatwienie spraw spadkowych, tak szybko, jak to jest możliwe. W późniejszych latach może dojść bowiem do sytuacji, które nie będą dla nas korzystne. Może się okazać, że zmienił się krąg osób uprawnionych do spadku lub utraciliśmy nieruchomość, ponieważ została zasiedziana. Z biegiem lat może przybywać osób uprawnionych do spadku. Kiedy dojdzie do śmierci jednego ze spadkobierców, to jego prawa przechodzą na dzieci i małżonka. To wszystko komplikuje i wydłuża sprawę, nawet jeśli istnieje wola porozumienia między spadkobiercami.

Warto uregulować sprawy spadkowe i uporządkować wszystkie kwestie prawne związane z dziedziczonym majątkiem. Przykładowo, trudno będzie sprzedać mieszkanie, jeżeli nie potwierdziłeś swojego prawa do dziedziczenia.

Wyróżniamy dziedziczenie ustawowe albo dziedziczenie na mocy testamentu, który pozostawił spadkodawca. Spadek można nabyć w momencie złożenia oświadczenia w przedmiocie nabycia spadku lub po upływie 6 miesięcy. Co ważne, termin 6 miesięcy zaczyna biec od dnia, kiedy spadkobierca dowiedziała się o tytule swojego powołania do spadku.

Jednak samo nabycie spadku nie oznacza, że możesz swobodnie dysponować majątkiem zmarłej osoby. Nawet jeśli jesteś jedynym spadkobiercą, musisz formalnie potwierdzić swoje prawa do spadku. Jest to możliwe w ramach postępowania sądowego lub notarialnego. W trakcie sprawy spadkowej ważne jest ustalenie kręgu osób, które są uprawnione do spadku oraz wysokości ich udziałów. W przypadku gdy spadkobierców jest kilku, często konieczne jest przeprowadzenie działu spadku. W rezultacie każdy spadkobierca otrzymuje poszczególne przedmioty na wyłączność, a stan współwłasności spadku zostaje zlikwidowany. Również nieruchomość nabyta w spadku przez kilku spadkobierców podlega podziałowi.

Dział spadku można przeprowadzić na dwa sposoby:

• na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami w postępowaniu notarialnym,
• na mocy orzeczenia sądu na żądanie jednego ze spadkobierców.

Umowne sformalizowanie nabycia spadku jest możliwe, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do podziału spadku i zasad jego podziału. W takiej sytuacji żaden ze spadkobierców nie może np. kwestionować testamentu.

Rozprawa sądowa będzie konieczna, gdy spadkobiercy nie mogą porozumieć się w kwestii spadku lub chcą przeprowadzić sprawę w sądzie z powodu niższych kosztów.

Uregulowanie spraw spadkowych u notariusza jest możliwe, gdy spadkobiercy zgadzają się ze sobą, nie kwestionują testamentu i nie toczą wzajemnych sporów. Załatwienie sprawy spadkowej u notariusza ma bez wątpienia wiele zalet. Po pierwsze spadkobiercy mogą umówić się u dowolnego notariusza w dogodnym dla siebie terminie. Cały proces przebiega szybko i sprawnie. Notariusz w trakcie tylko jednej wizyty sporządzi akt poświadczenia dziedziczenia.

Jest to bardzo dobre rozwiązanie, ale jest jeden warunek. U notariusza muszą stawić się wszyscy spadkobiercy. Dotyczy to zarówno spadkobierców ustawowych, jak i tych, którzy dziedziczą na podstawie testamentu. Stawiennictwo wszystkich spadkobierców w jednym terminie u notariusza może być trudne. Część spadkobierców może mieszkać w innym mieście, a nawet za granicą.

Z usług notariusza nie będziemy mogli skorzystać, gdy prawa do majątku spadkodawcy zostały rozdysponowane za pośrednictwem testamentu szczególnego. Nie będzie to również możliwe, gdy choć jeden ze spadkobierców podważa ważność testamentu lub nie chce się zgodzić ze stanowiskiem pozostałych osób uprawnionych do spadku.

Notarialne postępowanie spadkowe nie może się odbyć, gdy toczy się już postępowanie sądowe w sprawie stwierdzenia nabycia spadku lub gdy sąd wydał już postanowienie w takim zakresie.

Pamiętaj też, że notariusz pobierze opłatę za przeprowadzone czynności. Jednak wciąż jest to najlepsza opcja, jeśli panuje zgoda wśród spadkobierców i mogą się oni stawić w kancelarii notarialnej jednocześnie.

Jak wspominaliśmy wyżej, przeprowadzenie sprawy u notariusza nie zawsze jest możliwe. Jeżeli z różnych względów spadkobiercy nie mogą się dogadać między sobą, to pozostaje sprawa spadkowa. W pierwszym kroku spadkobiercy muszą złożyć wniosek do Sądu Rejonowego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. Wniosek może złożyć każdy ze spadkobierców. Sąd na podstawie wniosku rozpocznie procedurę nabycia spadku.

Postępowanie sądowe w sprawie stwierdzenia nabycia spadku ma charakter nieprocesowy. W trakcie postępowania sąd ustala krąg spadkobierców oraz ich udziały w spadku. Takie rozwiązanie ma jedną ważną zaletę. Na postępowaniu nie muszą być obecni wszyscy spadkobiercy. Wystarczy, że zjawi się jeden z nich. Najczęściej na sprawie sądowej pojawiają się osoby, które złożyły wniosek.

Na rozprawę czeka się zazwyczaj kilka tygodni, ale dużo zależy od obłożenia sądu. Jeżeli sprawa nie jest skomplikowana, wszystko powinno zakończyć się na jednym posiedzeniu. Zdarza się jednak, że sprawa trwa długo. Może tak być w przypadku, gdy jest dużo spadkobierców ustawowych lub nie mogą oni dojść do zgody. Postępowanie sądowe kończy się wydaniem postanowienia, które uprawomocnia się w ciągu 21 dni od jego ogłoszenia.

Akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza i postanowienie sądu mają taką samą moc prawną. Kiedy uzyskasz jeden lub drugi dokument, to możesz swobodnie dysponować odziedziczonym majątkiem. Dotyczy to również nieruchomości, jeśli wchodziła w skład masy spadkowej.

Jeżeli jest więcej niż jeden spadkobierca, to należy przeprowadzić dział spadku. Są dwie metody przeprowadzenia działu spadku - umowna i sądowa.

Umowny dział spadku jest możliwy, gdy doszło do porozumienia między spadkobiercami, którzy między sobą ustalają podział majątku. Bez wątpienia jest to rozwiązanie szybsze, mniej formalne i mniej stresujące.

W przypadku nieruchomości bardzo często zdarza się, że to jeden ze spadkobierców zostaje wyłącznym właścicielem i spłaca pozostałych uczestników postępowania sądowego. Takie rozwiązanie jest możliwe, gdy wśród spadkobierców panuje pełna zgoda co do warunków podziału majątku. Jeżeli jeden ze spadkobierców zawłaszcza nieruchomość i nie dopuszcza do niego innych spadkobierców, to wtedy pozostaje droga sądowa.

Do przeprowadzenia działu spadku w sądzie wystarczy wniosek jednego spadkobiercy. Jeżeli chcesz złożyć taki wniosek, to musisz wskazać w nim dogodne sposoby podziału. Pamiętaj jednak, że również pozostałe osoby mają prawo wyrazić swoje zdanie. Sąd podejmie decyzję o sposobie podziału majątku, kierując się przepisami prawa i po wysłuchaniu stanowiska wszystkich stron. W trakcie postępowania sądowego sąd ustala, co wchodzi w skład majątku po zmarłym, kto dziedziczy konkretne składniki majątku oraz dokonuje rozliczeń między spadkobiercami.

Sąd, który dokonuje podziału nieruchomości między spadkobierców, ma do dyspozycji jedną z trzech metod podziału. Pierwsza z nich to fizyczny podział nieruchomości, zgodnie z przyznanymi udziałami. Jednak nie zawsze jest możliwe, chociażby ze względu na formę nieruchomości. W takiej sytuacji nieruchomość może przejąć jeden ze spadkobierców j stać się jej jedynym właścicielem. Warunkiem jest spłata pozostałych spadkobierców adekwatnie do ich udziałów. Sąd wyrazi zgodę na takie rozwiązanie, jeżeli uzna, że sytuacja finansowa spadkobiercy umożliwia mu spłatę pozostałych uczestników postępowania sądowego. Jeżeli taki sposób podziału również nie będzie możliwy, to sąd zdecyduje o licytacji komorniczej. Kwota pozyskana z licytacji zostanie rozdzielona między spadkobierców.

Spadkobiercy mogą również złożyć wspólny wniosek o taki podział spadku, na jaki wszyscy się zgadzają. Dzięki temu opłata sądowa będzie niższa.

To, jakie postępowanie wybrać zależy od tego, czy jesteście się w stanie porozumieć w grupie spadkobierców. Jeżeli jesteście zgodni w kwestii podziału majątku, to wygodniej i szybciej załatwić wszystkie formalności u notariusza. Takie rozwiązanie wymaga jednak jednoczesnego stawiennictwa wszystkich spadkobierców w kancelarii notarialnej. Opłata notarialna jest wyższa niż opłata sądowa, ale różnice nie są duże.

Droga notarialna jest natomiast wyłączona:

• gdy spadkodawca zmarł przed 1 lipca 1984 r.,
• do nabycia spadku dochodzi na podstawie testamentu szczególnego,
• jeżeli wcześniej sporządzono już akt poświadczenia dziedziczenia lub spadkobiercy uzyskali postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.

Kolejna ważna kwestia związana z dziedziczeniem, to obowiązek uregulowania podatku od spadku. Nie ma znaczenia fakt, czy dziedziczymy na podstawie testamentu, czy ustawy. To, czy zapłacisz podatek i w jakiej wysokości zależy od stopnia pokrewieństwa Twojego i spadkodawcy oraz od wartości spadku. Obowiązek odprowadzenia podatku do Urzędu Skarbowego powstaje w momencie uprawomocnienia sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.

Do pierwszej grupy podatkowej, która jest zwolniona z podatku, należą małżonek, zstępni, wstępni, rodzeństwo, ojczym, macocha, pasierb. Muszą oni jednak zadbać o zgłoszenie nabycia rzeczy i praw majątkowych wynikających ze spadku w ciągu 6 miesięcy od momentu powstania obowiązku podatkowego.

Od 1 lipca 2023 r. zmieniły się przepisy dotyczące podatku od spadków i darowizn. Są one teraz korzystniejsze dla spadkobierców. Wyższa jest również kwota wolna od podatku, której nie potrzeba już zgłaszać do Urzędu Skarbowego.

Uregulowanie spraw spadkowych może być skomplikowane. Dlatego wiele osób unika tych formalności. Są one jednak niezbędne, jeśli na przykład chcemy sprzedać odziedziczoną nieruchomość.

Na formalności z uregulowaniem spraw spadkowych składa potwierdzenie nabycia spadku oraz działu spadku, gdy spadkobierców jest kilku. Obydwie czynności można przeprowadzić zarówno u notariusza, jak i przez postępowanie sądowe. Wszystko zależy od tego, czy między spadkobiercami panuje jednomyślność w kwestii podziału majątku po zmarłym.

Należy pamiętać również o obowiązku opłacenia podatku od spadku lub dokonać formalności w celu uzyskania zwolnienia.

Za uporządkowanie spraw spadkowych powinniśmy się wziąć jak najszybciej. W ten sposób unikniemy problemów i sporów w przyszłości.